Eski Türklerde “hafta” kavramı mevcut değildi; zaman, on iki hayvanlı takvim ve mevsimsel döngülerle belirlenirdi. Ancak İslamiyet’in kabulüyle birlikte, gün isimleri ve hafta kavramı Farsça’dan alınarak Türk kültürüne dahil oldu. Ptolemeos’un yedi gök cismiyle ilişkilendirdiği gün isimleri, Türkçede haftanın şekillenmesinde önemli bir rol oynadı. İşte bu tarihi süreçle ilgili detaylar...
ESKİ TÜRKLERDE HAFTA VE GÜN KAVRAMI
Eski Türklerde zamanı belirlemede on iki hayvanlı takvim kullanılırdı. Zaman ölçümü, yıl, ay ve gün sıralamalarıyla yapılır, örneğin "koyun yılı", "dördüncü ay", "onuncu gün" gibi ifadelerle belirtilirdi. Ancak "hafta" kavramı o dönemde mevcut değildi.
HAFTA KELİMESİNİN ORTAYA ÇIKIŞI
Türkçeye “hafta” kelimesi, İslamiyet’in kabulünden sonra Farsça’dan geçmiştir. Farsçada “heft” kelimesi "yedi" anlamına gelirken, "hefte" kelimesi "yedi gün" anlamını taşır.
GÜN İSİMLERİNİN TARİHSEL VE KÜLTÜREL KÖKENLERİ
Ptolemeos, gün isimlerini yedi gök cismiyle ilişkilendirmiştir: Güneş, Ay, Mars, Merkür, Jüpiter, Venüs ve Satürn. Bu sıralama birçok Avrupa dilinde hâlâ izlerini taşır. Örneğin, İngilizce’de "Sunday" Güneş’in günü, "Monday" ise Ay’ın günüdür. Fransızca’da "Dimanche" ve İspanyolca’da "Domingo" ise Tanrı’nın günü anlamında kullanılır.
FARSÇA VE DİĞER DİLLERDE GÜN İSİMLERİ
Farsçada gün isimleri sayılarla belirtilmiştir: “Yekşembe” (Birinci gün - Pazar), “Düşembe” (İkinci gün - Pazartesi) gibi. Bu yapı Ermenice, Gürcüce ve Yunanca’da da benzer şekilde devam eder.
TÜRKÇEDE HAFTA KAVRAMININ OLUŞUMU
Göktürk ve Eski Uygur Türkçesinde hafta kavramı yoktu. İslamiyet’in kabulüyle bu kavram ve gün isimleri Farsça’dan alınarak Türkçeye yerleşti.
Türkiye Türkçesinde Gün İsimlerinin Kökeni
Pazar: Farsça “bâzâr” (alışveriş yeri).
Pazartesi: “Pazar ertesi”nin birleşimi.
Salı: Arapça “yevm es-salîs” (üçüncü gün).
Çarşamba: Farsça “çahar şenbe” (dördüncü gün).
Perşembe: Farsça “penç şenbe” (beşinci gün).
Cuma: Arapça “cum’a” (toplanma günü).
Cumartesi: “Cuma ertesi” ifadesinden türetilmiştir.
İSLAMİYETİN HAFTA ANLAYIŞI
İslam inancına göre Tanrı, kâinatı altı günde yaratıp yedinci gün dinlenmiştir. Haftanın günlerine yüklenen bu anlam, İslam kültürünün Türkçeye etkisiyle gün isimlerinin Farsçadan Türkçeye geçişini sağlamıştır.