Uzun süredir kamuoyunda konuşulan tamamlayıcı emeklilik sistemi hükümetin 3 yıllık politika rehberi olan Orta Vadeli Program'a dahil oldu. Programda tasarruf sistemi olarak yer alan tamamlayıcı emeklilik sistemi ile ilgili kritik yorumlar da gelmeye devam ediyor.
CNBC-e’ye konuşan Ata Portföy Genel Müdürü Mehmet Gerz, emeklilikte yeni uygulanacak sistemin reform niteliğinde olduğunu dikkat çekti ve Türkiye fonlanmış bir emeklilik sistemine geçiyor” diyerek dünyadaki emeklilik sistemlerini karşılaştırdı.
YAPISAL REFORMLARDAN EN ÖNEMLİSİ TAMAMLAYICI EMEKLİLİK
Mehmet Gerz, OVP’yi değerlendirerek en önemli yapısal reformlardan birinin tamamlayıcı emeklilik sistemi olduğunu dikkat çekti. Gerz, Türkiye’nin emeklilik sisteminde bir reforma gittiğini belirterek “SGK sistemine EYT'nin verdiği zararı, yüklediği inanılmaz yüklerden sonra yapacak da bir şey yoktu. Zorunlu olarak Türkiye emeklilik sisteminde bir reforma gidiyor. Önümüzdeki 6 ay 1 senenin gündemi bu olacak. Bu konuda değişik öneriler de var, bir tanesi: Bu hafta bir semineri olacak MIT'li bir profesör arkadaş. Onun da önerdiği emeklilik tahvili diye bir sistem var. Şu anda Brezilya bunu uyguluyor, yeni uygulamaya başladı” dedi.
“DÜNYADAKİ İYİ ÖRNEKLER EMEKLİLİK SİSTEMİNE ALINACAK””
Prim ile alınan maaş arasında adil bir sistemin kurulması gerektiğini dikkat çeken, Mehmet Gerz, “Bizde de emeklilik sisteminde yani SGK sisteminde böyle primlerin bireysel hesaplarda takip edildiği ve o primlerin de enflasyona endeksli olarak takip edildiği bir sisteme geçilmesi lazım. Yoksa SGK sisteminde biliyorsunuz milyonlarca insan prim ödüyor, onlar bir havuzda karışıyor. Kimin ne ödediği nominal bazda takip ediliyor ama bunu reel bazda takip etmek lazım. Yani kişilerin ödediğiyle sistemden aldığı maaş arasında daha adil bir denge kurulması gerekiyor. Bunu da umarım tamamlayıcı emeklilik sisteminde dünyadaki en iyi örneklere bakacağız deniyor” diye konuştu.
“AMERİKA'DA 401K, BREZİLYA’DA EMEKLİLİK TAHVİLİ VAR”
Dünyada emeklilik sistemlerinde çok değişik örneklerin yer aldığını dikkat çeken Mehmet Gerz, Amerka’nın 401K sistemi ile Brezilya’nın emeklilik tahvili uygulamalarından bahsetti.
Gerz dünyadaki iki çarpıcı emeklilik sisteminin detaylarını şu şekilde anlattı:
“Amerika'da 401K diye bir sistem var. İşte Brezilya bahsettim emeklilik tahvili diye bir uygulamaya geçti. Yani özeti şu, bu SGK sistemleri havuz sistemleri. Yani prim ödeyenlerin parası içeri akıyor, gelen paradan o an emekli olanların maaşları ödeniyor ve havuzda bir şey kalmıyor. Havuz kuruyor. Hatta Hazine'nin sürekli oraya katkı yapması gerekiyor, açık veriyor çünkü. Bunlar fonlanmış sistemler değil. Orada para yok çünkü. Buna mukabil mesela Türkiye'deki OYAK sistemi, Polis Vakfı sistemi, bunlar fonlanmış sistemlerdir. Yani içeride bir para var yani ve o para yatırıma döndürülüyor, getirisinden maaşlar ödeniyor. Amerika'daki 401K sistemi, ben de ben de yirmi beş yıl önce mastera gittiğim zaman konuşanlardan duyuyordum, çok da hoşuma gitmişti. Yani kendinize ait bir bireysel hesabınız var. Paranız oraya gidiyor. Emeklilik paranız oraya yatıyor. Belli bir yatırıma dönüşüyor. Bunun yatırıma dönüşmesinin iki türlü faydası var. Bir, sizin paranız iyi değerlendirilmiş oluyor. İki, herkesin parası bu şekilde değerlendirildiği zaman ülkede iç tasarruflar artıyor. Yani ülkede ekonomiyi fonlayan bir iç tasarruf havuzu oluşmaya başlıyor ki OYAK bizde de bunun iyi bir örneğidir. Keşke daha fazla örneği olsa.”
TAMAMLAYICI EMEKLİLİK İLE İLK ADIM ATILACAK
OVP’de yer alan tamamlayıcı emeklilik sistemi ile Türkiye’ye uygun bir sistem tasarlandığını dikkat çeken Mehmet Gerz, “Şimdi bu test sistemiyle buna bir adım atılacak. Bu doğru yaklaşımlara bakılıp tabii Türkiye'ye uygun bir sistem dizayn edilmek isteniyor. Ben burada bu emeklilik tahvili önerisinin dikkate alınması gerektiğini düşünüyorum. Ben de biraz bunun Türkiye'de sözcülüğünü yapıyorum bahsettiğim arkadaşla işbirliği halinde. Ve bu sadece Türkiye'de doğru bir emeklilik sistemi oluşsun diye yapılan bir çaba. Peki bu nasıl işliyor? Eğer Hazine buna ikna olursa TÜFE'ye endeksli tahviller bunlar ama çok uzun vadeli” dedi.
Gerz, emeklilik sisteminin işleyişi ile ilgili önerisini hesaplamalarla paylaştı. Gerz, “Örneğin siz 20 sene sonra emekli olmayı düşünüyorsanız yirmi sene sonra kupon ödemeye başlayacak bu tahvilleri alıyorsunuz. Kendiniz satın alıyorsunuz her ay ödediğiniz primle. Siz emekli olduktan sonra size örneğin 25 yıl kupon ödüyor. Reel kupon ama TÜFE'ye endeksli. Enflasyonun üzerinde bir getiriyle. Siz 25 yıl boyunca yani o ilk 20 boyunca aldığınız tahvillerin emekli olduktan sonra 25 yıl oradan maaş gibi kupon ödemesi alıyorsunuz. Bu sizin hesabınızda olduğu için ödediğiniz belli, aldığınız belli. Atıyorum herhangi bir vefat durumunda kişinin varislerine kalabilecek bir varlık bu. Yani bireysel bir hesap. Bu işte de artık bireysel hesaba geçmek gerekiyor” diye konuştu.
“NEYE GÖRE MAAŞ BAĞLANIYOR, KİM NE KADAR ÖDEMİŞ HEPSİ KARIŞIK
Mehmet Gerz, Sosyal Sigortalar Sistemi'nde milyonlarca insanın hak ve hukukunun birbirine karıştığını dikkat çekerek, “Zaten karmaşık bir sistem haline gelmiş durumda. Neye göre maaş bağlanıyor, kim ne kadar ödemiş, hepsi karmakarışık. Yani sistemin tek sorunu EYT değil. Bazen EYT'liler kızıyorlar konuyla ilgili yorum yapınca "bizim de hakkımız" diye. Tabii ki EYT'lilerin de hakkı ve sistemin tek sorunu da EYT'liler değil ama sistem her tarafından karmakarışık yamalı bohçaya dönmüş durumda. Dolayısıyla burada bu yamalı bohça orada dursun, onu reforme etmek çok kolay değil. Yeni bir sistemle sistemi destekleyen, bireylerin kendi hesap kitabını bildiği ama enflasyona endeksli tahvillerin olması gerekiyor. Bunu tekrar etmek istiyorum. Bu konuda zaten akademik çalışma yapanlar görecektir. Bu tür uzun vadeli emeklilik sistemlerindeki ana varlık sınıfı hep enflasyona endeksli tahvil olmak zorundadır. Neden enflasyon endeksli? Çünkü burada amaç siz çalışırken ödediğiniz primlerin satın alma gücünü emekliliğinize taşımaktır. Bunu da yapacak olan varlık sınıfı nominal tahviller değildir. Bunu ancak enflasyona endeksli tahvillerle yapabilirsiniz” dedi.
“MAAŞLARIN SATIN ALMA GÜCÜ KUŞA DÖNDÜ”
SGK'dan alınan maaşların satın alma gücü olarak kuşa döndüğünü dikkat çeken Mehmet Gerz’in yeni sistemin faydalarını ise şu şekilde anlattı:
“Varlık dağılımının ana kısmını bu oluşturur. Diyelim ki yüzde 60-70. Kalan yüzde 30-40'ını da büyüme sağlayacak. Siz ortalamanın üstünde gelir elde etmek isteyebilirsiniz. Hisse senedi olabilir bir kısmı.
PRİMLERİN SATIN ALMA GÜCÜ 20 SENE SONRASINA TAŞINABİLİR
Bir kısmı da ülke riskini çeşitlendirmek adına global hisse senedi olabilir. Yani ben şu anda ezbere bir dağılım söylememi isteseniz şöyle derim. Yüzde 60 TÜFE endeksli tahviller, yüzde 30 Türkiye hisse senetleri, yüzde 10 da global hisse senetleri. Böyle bir varlık dağılımıyla testte kişinin bugün ödediği primlerin satın alma gücü 20 sene sonrasına taşınabilir. Diğer türlü, şu an kişilerin itirazı nedir SGK'da?
Ödediğin primin ne olduğu belli değil. Çünkü o primler değerlendirilmiyor ki. Neden? Çünkü primler ödendiği anda havuzda kalmıyor ki. O anki emeklilere ödeniyor.
TÜRKİYE FONLANMIŞ BİR EMEKLİLİK SİSTEMİNE GEÇİYOR
Havuzda hiçbir şey yok aslında. Zaten SGK sisteminin ana sorunu fonlanmış bir sistem olmaması, yani açık veren bir sistem olması. Yeni sistemle birlikte bence Türkiye fonlanmış bir emeklilik sistemine geçiyor. Bu makro olarak çok kıymetli bir yapısal bir formdur. Bunun piyasa henüz farkında değil ama bu sermaye piyasalarını da daha derinleştirecek, önünü açacak bir yapısal reformdur.
“YENİ SİSTEMİN BAŞARILI OLACAĞINI DÜŞÜNÜYORUM”
O açıdan ben bu tartışmanın bugün itibariyle başlamasını çok değerli buluyorum. Çok önemli ve üzerinde durulması gereken bir konu olduğu için de ben özellikle hani bu konu üzerinde de biraz daha devam edelim isterim. Negatif taraftan da bir yaklaşımla geleceğim. Şunu yani sormak istiyorum aslında uygulanabilirlik tarafında; mesela biz bireysel emeklilik sistemine giriyoruz ama çok çabuk sistemden çıkabiliyoruz, yapalım ama siz ondan sonra sistemden çıkın.
BES gibi gönüllü bir sistem değil. SGK'nın bir alternatifi olduğu için bütün çalışanlar buna girecek zaten. Bir de hem şirket hem de devlet katkısı olacağı için zorunlu olacak yine yani. Zorunluya yakın, siz girmezseniz şirket katkısı var. Devlet katkısı var.
Her ikisini de kaçırıyorsunuz. Yani girmemek biraz şey olur naiflik olur. Bu sisteme bence çalışanlar girecekler. OKS, Otomatik Katılım Sistemi buna soyundu ama tam başaramadı. Otomatik Katılım Sistemi yeni sisteme evrilecek ve ben başarılı olacağını düşünüyorum.
Çünkü kişiler deneyi görüyorlar. SGK'dan alınan maaşlar satın alma gücü olarak kuşa döndü. Daha da düşecek. Yani daha da düşeceğini burada söylemek zorundayım çünkü emekli sayısı artıyor, sisteme prim ödeyen çalışan sayısı azalıyor, aktüeryel denge bozuluyor. Yani SGK maaşına güvenemeyen çalışanlar mecburen böyle bir sisteme girmek zorunda kalacaklar.”
